De Kruisommegang - met veertien Christusbeelden in een lus omheen de Kruishoutemse dorpskern opgetrokken - is één van de laatste relicten van ons religieus en historisch erfgoed. De omloop wordt momenteel voor de derde keer in zijn eeuwenoude geschiedenis gerestaureerd. Initiatiefnemers zijn de Heem- en Geschiedkundige Kring 'Hultheim' en de Kruisheren van de Confrerie van het Heilig Kruis. Dit project is enkel mogelijk met de steun van de provincie, van de gemeente, van privé-sponsors en aannemers. Grote roerganger van de restauratie is Raoul De Bel.
De meeste bedewegen ter verering van Christus zijn in Vlaanderen ontstaan op het einde van de vijftiende - begin van de zestiende eeuw. Maar, in de archieven van de Sint-Eligiuskerk is in een document van 1419 al sprake van een 'cruuswech', wat maakt dat de Kruishoutemse ommegang één der oudste in Vlaanderen is, ouder nog dan 't Opsinjoorke in Mechelen en hetRos Beiaard in Dendermonde! Regionaal geschiedkundig vorser Dr. Jozef Goeminne vermoedde in de vijftiger jaren dat het ontstaan van de ommegang in Kruishoutem verband houdt met de komst alhier van een relikwie van het Heilige Kruis, waarschijnlijk na de tweede Kruistocht (1147-1150). Dit religieus curiosum bestaat uit twee splintertjes hout (zie foto), elk kleiner dan een tandenstoker, die zouden afkomstig zijn van het kruis waaraan Jezus Christus is gestorven. Het is vandaag de dag als één van de kostbare kerkschatten ingewerkt in - hoe kan het anders? - een kruisbeeld. Hoe deze houtsplinters circa 1.120 jaren na het overlijden van Christus hun weg van Palestina naar onze gemeenschap hebben gevonden, blijft een Mysterie. Hoe dan ook, de veronderstelling leeft dat de dorpsnaam 'Houtem' juist door de verering van het befaamde reliek vanaf 1150 geleidelijk vervangen is geworden door 'Houtem santeCrucis' of 'Cruce-houtem', wat meteen onze gemeentenaam verklaart. De eerste versie van de omloop is een kruisweg buiten de kerk met staties langs de Brugstraat, Ommegangstraat, Ayshovedriesstraat, Ayshovedries (kapel), Kasteelstraat en het dorp.
Vanaf 1566 komt vanuit Steenvoorde de Beeldenstorm overgewaaid. Op grote schaal worden religieuze beelden en liturgische gebruiksvoorwerpen vernield. De splinters van het Heilige Kruis worden tijdelijk naar Rijsel overgebracht, maar de kruisweg zelf moet eraan geloven. Ook de kapel op Ayshovedries, het pronkstuk van de bedeweg, wordt in 1570 met de grond gelijk gemaakt.
In 1630 wordt de Confrerie van het H. Kruis heropgericht, wat de voorbode is van het herleven van de ommegang. Dit kerkbroederschap bestaat uit vooraanstaande Kruishoutemse gelovigen en wijdt zich aan de verering van het reliek van het Heilige Kruis. De Kruisheren zijn heden ten dage nog steeds 'alive and kicking', wat betekent dat ze de oudste vereniging van onze gemeente zijn ! De eerste restauratie van de 'omeloop' gaat door tussen 1635 en 1639 en is ook dan maar mogelijk na de milde giften van talrijke mecenassen. De nieuwe staties zijn stenen kapelletjes waarin een beeld het lijden van Jezus Christus voorstelt. De kapel van de Ayshovedries wordt in 1639 herbouwd.
De ommegang krijgt aanzien bij de gelovigen in en buiten Kruishoutem. De pastoor en de Kruisheren willen de toekomst van de kruisweg veilig stellen en laten de collectebus ijverig rondgaan. In tijden van voorspoed met financiële middelen voorhanden kunnen de staties tijdig worden gerepareerd. Vooral de Ayshovedrieskapel wordt nauwgezet gepoetst, onderhouden en verfraaid. In 1729 noteert kerkmeester Anselmus Biebuyck de uitgaven "omme het maecken enderepareren vande candeleyrkens, vandencrucifixe, voor het marbreren vandenoutaer ende repareren vandeglaezenvensters in de Drieskapelle.".
Desondanks komt vanaf 1770 de klad erin; de bedeweg begint te kwijnen. De komst van de Franse republikeinen in 1795 geeft de doodsteek. De sansculotten lusten katholieken rauw en verbieden alle uiterlijke tekenen van religie. De Kruisommegang en Ayshovedrieskapel worden tussen 1797 en 1800 gesloopt. Jan-Baptiste De Veyt, leidende man van Kruishoutem in de franse revolutie, vermeldt in de kerkrekeningen 1795-1800: "Betaald aan Joseph Kintvoor het afhalen van de kruisen."Nadien volgt de 'lange leegte'; 157 jaren gaan voorbij. Kruishoutem ziet den Duits tot twee keer toe komen en (gelukkig) even vele keren weer gaan, maar de kruisweg is wel opgehouden te bestaan. Tot gemeentesecretaris René D'Huyvetter met deken Karel Van den Abeele en Dr. Jozef Goeminne in 1954 de mouwen opstroopt. Dit triumviraat zoekt en vindt sponsors. Ze zijn ambitieus; ze willen de 'omeloep' niet enkel restaureren, ze willen hem bovendien herleggen ! Ze hebben een gordel, een 'Heilige Kring' van een zestal kilometers voor ogen omheen het gemeentecentrum en met de Sint-Eligiuskerk als centraal punt. In de periode 1955-1959 worden 14 kruisbeelden hersteld of opgericht langsheen het volgende traject: aan 't Nieuw Plein, op 't Graveknokske (samenkomst Winkel- en Warandestraat), aan De Warande (begin Hedekensdriesstraat), aan de Keimolen, op 't Hoge, aan 't Gaaiperseplein (Ommegangstraat), aan 't Kelderken Gods, op Ayshovedries, aan 't Bellewater, in de Colijnstraat (dreef oude pannenbakkerij), aan 't Mierken, aan Sint- Eooiskeer (buurt containerpark), aan de samenkomst Hoogstraat en Anzegemsesteenweg, en aan de gevel van de Patronage (Kerkhofweg).
Eens de staties er staan, is het de bedoeling de processie weer jaarlijks te laten doorgaan. Een overweldigende publiekstrekker wordt het echter niet meer, wat te maken heeft met de tijdsgeest. In 1959 is Vlaanderen nog praktiserend katholiek, maar dat verandert vrij vlug. De zeventiger jaren brengen een ontkerstening en vlucht uit de kerken met zich mee. Bij het begin van de 21ste eeuw staan nog twaalf van de veertien staties overeind. Van twee kruisen zijn de Christusbeelden - overduidelijke tekenen van vandalisme - verschwunden. Een derde reparatie dringt zich op. Deze neemt zijn beslag in 2009-2010, ook nu weer dank zij donaties van vele Kruishoutemnaren. De inwandeling van de gerestaureerde Kruisommegang vindt plaats op Open Monumentendag zondag 12 september2010, maar daarover leest u meer op een andere plaats in dit Eierdopje.