Uit de oude doos

Madeleine en Gabriëlle stellen het op 4 juli 1902 goed in het Pensionnat des Soeurs de St.-François d’Assise in de Brugstraat. Alleen, de toetjes van de nonnen zijn niet-je-dat. Gabriëlle wil dat papa bij een volgend bezoek chocolat, des boules de sucre, des fraises et des cérises meebrengt, tenminste ‘si elles sont bon marché(es)’. Zuster Laetitia zal er zorg voor dragen. Dat zal wel … Het pensionaat opende zijn deuren in 1840. In 2006 ging de laatste vleugel van het kloostercomplex - Sanctia Familia - tegen de vlakte (foto-archief Raoul De Bel). 

Een pastorale zomerdag in Nokere. De slaapkamers van het nieuwe kasteel worden gelucht. De kasteelheer vertoeft in Vaticaanstad. De kasteelvrouwe verpoost in het lommer van de bomen. Ze heeft haar schaapjes op het droge; deze grazen vredig en ongestoord en face du chateau dat er meer dan een eeuw voordien is gebouwd. De twee zijtorens werden opgemetst door Nokeraar Charles De Craene omstreeks 1880. Eigenaar markgraaf Pierre Ruffo de Bonneval de la Fare (1843-1933) is een man van aanzien; hij is kamerheer van paus Pius X (foto-archief Raoul De Bel). 

Het Kasteel della Faille op een postkaart verstuurd op 28 januari 1907. De foto zelf werd door drukker Pauwels uit de Nieuwstraat te Kruishoutem waarschijnlijk het jaar voordien genomen. Bewoner is op dat moment baron Gaëtan della Faille d’Huysse (1845-1926), de vader van barones Agnes (1888-1971). In 1896 heeft hij de veranda laten plaatsen als verrassing voor zijn echtgenote. Het kasteel wordt door de baron gerenoveerd tot zijn huidig uitzicht in 1914. Op de achtergrond rechts merkt u de conciërgewoning (foto-archief Raoul De Bel). 

Een fotograaf in het dorp; het is een hele gebeurtenis bij het begin van de twintigste eeuw. Netjes op een rij over de volledige breedte van de Steenweg naar Olsene - er kwamen toen nog geen camions van de E17 naar beneden gedenderd - poseren maar liefst een vijftigtal Kruishoutemnaren voor de lens van Leopold De Coene. In het statige herenhuis vooraan links woont koopman en grondeigenaar Aimé Ducatillon (1854-1935) die vanaf 1927 tot zijn overlijden burgemeester van Kruishoutem zal zijn. Na de Tweede Wereldoorlog wordt dit deel van de Olsensesteenweg op initiatief van gemeentesecretaris René D’Huyvetter herdoopt tot de Winston Churchillstraat (foto-archief Raoul De Bel).  

Sinds 1878 lijdt Stephanie De Clercq uit de Neerrechemstraat aan tuberculeuze spondylitis, een ernstige aandoening aan de wervelkolom. Spontane genezingen zijn zeldzaam. De eerste remediërende kuren starten pas in 1920. In 1885 trekt Stephanie naar Lourdes. Ze komt genezen terug. Is hier sprake van een mirakel ? Lozer gelooft het graag. Haar terugkomst geeft een boost aan de plaatselijke ommegang, beter gekend als Lozermei. In 1910 is de ‘wonderbare genezing’ van Stephanie nog niet vergeten. Getuige daarvan het kleurrijke bidprentje, gedrukt bij C. Walters-Verzele te Cruyshautem (privé-archief Rita Lombaert). 

Wereldoorlog I. In de omgeving van de Zevenkotstraat (grens Kruishoutem-Wannegem) neemt den Duits de tijd om te poseren. Dit is inderdaad geen actiefoto; de Fritzen zijn niet in gevechtsuniform, de soldaat uiterst rechts draagt gewone bottines zonder beenwindsels, en hoewel het winter is, hebben ze geen Mäntel aan. U ziet de bemanning - een Unteroffizier en vijf Schützen - van een Maschinengewehr 08, eenwatergekoelde mitrailleur op een vierpoot sledeaffuit.

De foto dateert van vóór 1917; de soldaten dragen nog een Pickelhaube (pinhelm). Vanaf augustus 1916 begint het Duitse leger deze te vervangen door Stahlhelme (foto-archief Raoul De Bel, technische info Jef Bogaert).

Op 31 oktober 1918 helpt sergeant first class Paul A. Smithhisler van de 112th Engineers 37 US Division vanuit Olsene de Duitsers uit Kruishoutem wegjagen. In de nacht van 1 op 2 november rust hij enkele uren uit in een boerderij te Wannegem vooraleer bij een verkenning de Schelde over- en weer te zwemmen. Uitgeput moet hij onder een aanval van chloorgas door zijn makker Private Burke uit het water worden gehaald en een gasmasker opgezet. Na een verkwikkende rust neemt hij bij dageraad potlood en papier en doet wat hij veel liever doet dan oorlog voeren: tekenen (info en tekening bij DE WEER Jean-Pierre, Sergeant Paul A. Smithhisler. An American Hero of the First World War, in Handelingen Geschied- en Oudheidkundige Kring Oudenaarde 2006, p. 125 e.v. - foto Edwin De Borggraeve)).

Getekende postkaarten met idyllische taferelen. Ze zijn van alle tijden en van alle dorpen. Deze dateert van 1919.  Veldbloemen en vruchtbare korenvelden in een licht golvend landschap, dat begrijpen we. Da’s Kruishoutem. Maar wat het verband is tussen de Eiergemeente en een dubbeldekker, dat gaat ons verstand te boven. Of haalde de grafisch ontwerper inspiratie bij het Duits militair vliegveld op Zijldegemkouter tijdens de Grote Oorlog ? (foto-archief Raoul De Bel).

Deze woning, Deinsesesteenweg 181, is één der oudste van De Marolle. Op het kadasterplan Popp van 1850 staat molenaer Josephus Depau uit Nazareth als eigenaar vermeld. Onder één en hetzelfde dak was er aan de rechterzijde inderdaad een maalderij met liggende én staande maalstenen.  

Op deze postkaart van 1920 poseert de toenmalige eigenaar Cyriel De Clercq met zijn vrouw Louise De Tavernier. Zijne vélo stoa noast de veurdeure. In het huis links werd nadien de  herberg Het Schepnet uitgebaat. De maalderij rechts stopte haar activiteiten op het einde van de jaren zestig (foto-archief Raoul De Bel - tekst Raoul De Bel en Edwin De Borggraeve).

Op 21 september 1922 delven Kruishoutemse seizoenarbeiders in een steenbakkerij te Beaurains bij Arras (Frankrijk) twee Romeinse amforen uit de klei. Ze bevatten sieraden, juwelen en geldstukken, daterend van 118 tot 211 en van 284 tot 312 na Christus. Ze graaien meerdere munten en ander prijzig kleinood mee en kiezen hals over kop het hazenpad naar Vlaanderen. Onwetend over de waarde van wat vandaag als de grootste Romeinse muntenschat aller tijden wordt beschouwd, verspelen, vergokken of verkopen ze hun vondsten voor een appel en een ei. De gouden munt van Constantinus Chlorus met de afbeelding van de verovering van Londen daterend van 297 na Christus bijvoorbeeld heeft momenteel een waarde van €625.000 … (foto’s Edwin De Borggraeve).  

De eerste elektriciteitscentrales komen er in België op het eindevan de 19^de eeuw. Connecties tussen de cabines worden gelegd vanaf 1911. Wannegem en Lede worden reeds in 1912 op het elektriciteitsnet aangesloten. Het is baron Jean-Baptiste de Ghellinck d’Elsegem XIII (1867-1927), die de beide dorpskernen én en passant ook zijn kasteel voorziet van dit moderne snufje.

Omstreeks 1925 zijn enkele Ledenaren zodanig trots op hun elektriekkabiene dat ze putse winter ervóór poseren. Pas in 1938-1939 kan de gemeentekas een uitbreiding van het net aan over de rest van Wannegem en Lede. Heden ten dage is de centrale herleid tot zijn onderbouw, maar nog steeds operationeel (foto-archief Raoul De Bel, info bij Oscar Dhondt en bij www.elia.be).

De Société d’Harmonie de Sinte-Cecilia wordt te Kruishoutem opgericht in 1817. De harmonie ziet bij de wissel van de 19^de naar de 20^ste eeuw hoe de fiets in het straatbeeld opduikt. In 1904 wordt binnen de schoot ervan een veloclub opgericht met de lijfspreuk ‘Rap en Knap’. Deze muziek spelende fietsers oogsten veel succes. In 1911 telt het genootschap 80 fietsende, koper blazende leden.

De fietsende fanfare ‘Rap en Knap’ anno 1927. Staande van links naar rechts: Omar Roobroeck (schoolmeester), Georges van Simaey (suikerbakker, wijnhandelaar, winkelier), Karel ? (‘Piele Meneer’), Camiel Colman, X, Albert Van Bruane (fietsenmaker en smid), Camiel Steuperaert (loodgieter), Richard Roobroeck (schoolmeester), Victor Feys, Arthur Van De Wiele (timmerman), X, J. Moerman, Bruyneel, X, Jules ‘stoker’ Mehuys (dagloner), René Willems, Aimé ‘vispiete’ Van den Berghe (vishandelaar). Middenrij van links naar rechts: Adolf Van Bruane (fietsenmaker), Gentiel ‘Santen’ Mehuys (dagloner),  N. Colpaert, Achiel Verstraeten, (fietsenmaker). Zittend van links naar rechts: August Van den Berghe, volwassene X, Jules Van den Berghe, Albert Colman, Roger Van Bruane, Albert De Kimpe (de latere beruchte sportdirecteur o.a. van ‘Groene Leeuw’), Arthur De Boel, Albert en Lucien Moerman (identificatie fanfareleden Raoul De Bel, foto-archief Hultheim).

In de ochtend van zaterdag 31 december 1932 vindt de Nokerse landbouwer August Goeminne bij het bemesten van de akkers ten zuiden van het Kordaelbos een lijk. Het is dorpsgenoot Aimé Lefevre (op de foto links), 29 jaar, gehuwd, vader van een zoontje van 5 jaar. Aimé is bezweken aan verwondingen door loodkorrels in het achterhoofd, schouder, hals en nek.

Gerechtelijk onderzoek wijst uit dat hij de nacht voordien is gaan pensjagen met zijn kompaan Julius Van Autrijve (op de foto rechts). Ze worden op heterdaad betrapt door de plaatselijke jachtwachters. Schoten weerklinken in de nacht. Lefevre blijft dood achter. Het feit dat hij al vluchtend in de rug is geschoten wekt de volkswoede op. Marktzanger Tamboer trekt Vlaanderen rond met een nieuwe smartlap: “Het bloedig wildstroopersdrama te Nokere” (foto’s uit artikel Lieven Kinds in jaarboek Hultheim 2011). 

Een nieuwe deken ‘binnenhalen’ is in het katholieke Vlaanderen van de dertiger jaren een feest dat met grandeur wordt gevierd. Zo ook in Kruishoutem waar in 1935 Z.E.H. pastoor-deken Jules-Frans Van de Catsijne wordt aangesteld. Le tout Cruyshautem is op de been.

Men haalt zelfs het 102-jarige Fientje Raes van achter haar buizestove vandaan. Onze gemeente zou haar naam niet waardig zijn, als in de stoet geen praalwagen zou rijden ter Verheerlijking van het Kruis. Van de Catsijne zal het dekenaat Kruishoutem besturen tot 1946 (foto’s Zondagsvriend).

Op 6 oktober 1913 ziet Jules Lowie te Nokere het levenslicht. Hij groeit uit tot een respectabel profwielrenner. Vóór de oorlog schittert hij in de Tour de France: 5^de bij zijn debuut in 1935 en 7^de drie jaar later. Door het uitbreken van WO II ziet hij een verdere carrière als ronderenner aan zijn neus voorbijgaan.

Bij zijn allereerste Tourdeelname komen zijn klimmerskwaliteiten de Belgische ploeg goed van pas. Romain Maes draagt dat jaar de gele trui van start tot aankomst; een huzarenstukje dat hij nooit tot een goed einde zou hebben kunnen brengen zonder Jules Lowie. In de bergrit van Luchon naar Pau over vijf cols komt de leider op 22 juli 1935 in moeilijkheden. Hij lijdt bandbreuk tijdens de klim van de Tourmalet. Lowie wacht hem op, loodst hem langs een potige bergstier en brengt hem terug naar het voorplan. Op de foto ziet u van links naar rechts: Jules Lowie, Romain Maes, de stier (foto-archief Edwin De Borggraeve). 

Op 11 juni 1938 om 11u.57' davert de aarde. Het is op één na de sterkste beving die in de 20ste eeuw op Belgisch grondgebied wordt geregistreerd. Het epicentrum wordt eerst bij Zulzeke gelokaliseerd. Later worden de coördinaten gesitueerd ten zuiden van Ronse op een diepte van 19 kilometer. De aardbeving heeft een sterkte van 5,6 op de Schaal van Richter. Er volgen nog zes naschokken waarvan twee van meer dan 4 op de Richterschaal.

De aardebevingen worden gevoeld tot in Noord-Frankrijk, Noord-Nederland, het zuidoosten van Engeland, het westen van Duitsland en in Luxemburg. Er is schade aan kerken, kruisen en kapellen, o.a. in Munkzwalm, Strijpen, Zegelsem en Wannegem, waar de weerhaan van de kerktoren dondert. Over het hele land worden meer dan 17.500 omgevallen schoorstenen geteld. Er vallen ten minste twee doden, waarvan één in Kruishoutem; een werkman wordt verpletterd onder een omgevallen muur.

Een iconische foto van het ‘bijna-einde’ van Wereldoorlog II te Kruishoutem. In de ochtend van dinsdag 5 september 1944 komen Engelse Cromwell- en Shermantanks van the 5th Royal Tank Regiment vanuit Oudenaarde Kruishoutem binnen gedenderd. Ter hoogte van café t’ Kloefken drukt de bemanning van eskadronscommandant Crickmay handjes met de toegestroomde bevolking (info Peter Taghon).

De tanks blijven niet in Kruishoutem. Ze stomen van de markt weg, richting Marolle en Deinze. Aan de Sterreknok (actueel ter hoogte van beenhouwerij Jophi en tandarts Beels) worden ze uitgezwaaid door enthousiaste Kruishoutemnaren. Vreugde zal omslaan in verdriet. Pas op vrijdag 8 september 1944 - en na een bloedbad nabij café De Haas aan de Waregemsesteenweg - zal de Eiergemeente worden bevrijd (foto’s Raoul De Bel).

Dinsdag 4 mei 1948. Onder impuls van burgemeester Amedée Vergaert en gemeentesecretaris René D’Huyvetter wordt vóór het gemeentehuis de eerste botermarkt na de Tweede Wereldoorlog georganiseerd. Het is een zonnige dag. De sporen van de oorlog zijn in het straatbeeld nog te zien; het dak van de woning van Triphon Libert (schuin rechtover ’t Kloefke), vernield door bombardementen in de nacht van 10 op 11 mei 1940, is nog niet hersteld. Boeren en kiekekwekers transporteren hun handelswaar in manden of met de hondenkar. Het publiek stroomt toe. ‘t Mannevolk heeft zijn zondagsche klakke opgezet. Niet enkel boter en eieren worden aan de man gebracht, ook jonge biggen (foto’s Jos Halsberghe voor weekblad ‘Zondagsvriend’ - Gazet van Antwerpen).

Fietspaden langs de gewestwegen; het is in Kruishoutem al meer dan een eeuw een heikel punt. Dit blijkt uit het pamflet van Louis Walters naar aanleiding van een fietshappening in de Eiergemeente anno 1911. In Brussel blijft men doof voor de Kruishoutemse verzuchtingen: “Cruyshautem is in ’t Ministerie onbekend, schrijf ik hooger, en dáár is men reeds vijf jaren aan ’t studeren om eene velobaan te vinden die dit klein plekje grond met andere groote banen zou verbinden”.  

Beterschap komt er maar traag. Getuige daarvan de foto van de Waregemschesteenweg (richting Kruishoutem) van februari 1950 met aan de linkerzijde het intussen verdwenen café ‘De Meire’. Links van de kasseiweg kan de fietser zich in de modder bekwamen in de edele sport van het veldrijden. Rechts wacht hem een platte tube op een grintpad, dat hier en daar is opgelapt met een kwak asfalt  (foto: archief Hultheim).

In de laatste week van augustus 1952 vindt in Kruishoutem de “Nationale Week van de Kip en het Ei” plaats. Tijdens de slotzitting komen meer dan 500 vertegenwoordigers uit Vlaanderen en Wallonië te samen. Enige maanden voordien hebben Marie ‘Mie’ De Stoop en Petrus ‘Pier’ Michels de kaap van 100 jaar gerond. Om beide Kruishoutemnaren te eren, denken burgemeester Amedée Vergaert en secretaris René D’Huyvetter aan een familie reuzen. Ze koppelen dit folkloristisch initiatief aan de economische aantrekkingskracht van de eiermarkt; de reuzen zullen een Eierboer (Pier) en een Boterboerin (Mie) worden en een volksfeest zal de “Nationale Week van de Kip en het Ei” afsluiten.

Op 31 augustus 1952 wordt een stoet georganiseerd met als eindpunt de markt, waar Pier en Mie in de echt worden verbonden in aanwezigheid van talrijke naburige reuzen. De inhuldiging wordt gevolgd door een eierworp. Het oorspronkelijk plan is om dat te doen vanuit een helikopter. Het aangezochte bedrijf heeft zijn vliegend curiosum evenwel net van de hand gedaan, waardoor het eitjes gooien dan maar noodgedwongen vanuit de kerktoren gebeurt. Dit is de aanzet van de Gulden Eifeesten, die vanaf 1955 jaarlijks het Paasweekend zullen opvrolijken (foto ‘Zondagsvriend’ van 4 september 1952).

Motorcross in het kasteelpark van Wannegem-Lede op zondag 14 juni 1953.  Gilbert Bleyaert, van 1947 tot 1960 een begenadigde motorcrosser, neemt op zijn Matchless bolide de brede bocht. Het Wannegemse en Leedse publiek heeft zich in zijn mooiste ‘kofferkleren’ gestoken. Keurig kostuum, wit hemd en das voor de heren. Mantelpakje voor de dames. Waar zijn deze dagen van verfijnde elegantie gebleven ?

Ander kiekje van hetzelfde motorcrosstreffen. De snelheidsduivels ronden op hun ronkende machines een haakse bocht, afgeboord met een kegelvormige reclamezuil van ‘Elektrion’-olie (smeermiddelenfirma uit Gent). Aan de leiding Marcel Dupont op een Sarolea Monotube. Gilbert Bleyaert met nummer 137 zit hem op de hielen (foto’s Lucy Poelmans, tekst Etienne Willems en Edwin De Borggraeve).

Augustus oogstmaand. Landbouwer Gentiel Gistelinck haalt met de riek het stro binnen, dat vervolgens wordt afgevoerd met paard en kar. Een idyllisch tafereel, maar in werkelijkheid zweten onder een loden zomerzon. Werken en niet ommezien, het is de slogan van zovele Vlaamse boerenfamilies. Het volledige gezin helpt mee. Een niet overbodige luxe. Drie jaar voordien is de eerste Europese zelfrijdende maaidorser geproduceerd. Mechanisatie komt er in de landbouw pas goed door vanaf de jaren zestig (foto Paul Gistelinck, info bij www.agriculturenewholland.com). 

In de vijftiger jaren heten de idolen van de cyclocross niet Sven Nijs, Niels Albert of Bart Wellens. Ze luisteren naar de namen Roger De Clercq, René De Rey en Firmin Van Kerrebroeck. Op 3 december 1957 bekampen ze elkaar in de Eiergemeente over een afstand van 27 km. Op de actiefoto ziet u Van Kerrebroeck aan de leiding voor De Clercq en regerend Belgisch kampioen De Rey, die zal zegevieren in een tijd van 1u.11’. Roger De Clercq, oom van de latere drievoudige wereldkampioen Mario, strandt op 50 m. Van Kerrebroeck finisht derde. De Clercq zal in 1960 Belgisch kampioen worden, een kunstje dat hij nadien nog twee keer overdoet. Van Kerrebroek verovert de tricolore trui veldrijden maar liefst 5 keer. Op die kille decemberdinsdag van 1957 staan te Kruishoutem m.a.w. drie Belgische kampioenen op het ereschavotje ! (foto Jef Thielemans).

Het Kampioenschap van Belgie voor profwielrenners in het Henegouwse Wanfercée-Baulet (Fleurus). Vlak vóór den arrivée demarreert Gilbert Desmet I. Hij wordt bijgehaald en voorbijgestoken door Kruishoutemnaar Frans De Mulder, op dat moment de jeune premier van het peloton. Hij wint met 4 seconden voorsprong. In mei van dat jaar heeft hij reeds de Ronde van Spanje op zijn palmares geschreven. 

De kaars van Frans is snel opgebrand. Zijn beruchte sportbestuurder Albert De Kimpe - ook al een Kruishoutemnaar - is daaraan niet vreemd. ‘Berten’ heeft de gewoonte zijn coureurs te prepareren met een fikse potion magique. Niet zonder gevaar voor de gezondheid. Sommige van zijn poulains worden na hun carrière hartpatiënt, gaan door het lint in huishouden en psychiatrie of sukkelen zwaar met hun gezondheid. Berten sterft in 1999, Frans twee jaar later (foto en info bij ‘De tricolore trui. 125 jaar Belgische kampioenschappen’).   

Bij de inhuldiging van de VTB-Uitkijktoren op Hemelvaartdag 23 mei 1963 knipt Francine Lambert, de eerste Eikoningin, het tricolore lint door. Dit wordt vastgehouden links door Martine, dochter van Kruishoutems VTB-bestuurslid Roger De Ruyck, en rechts door Marijke Verheggen, kleindochter van torenwachter Emile. Rechts naast de lintknipster de rijzige gestalte van burgemeester Amedée Vergaert. Uiterst rechts algemeen VTB-voorzitter Jozef Van Overstraeten. Marijke en Martine hebben die voormiddag net hun Eerste Communie gedaan. 50 jaar later wordt de toren even voorwerp van lokaal politiek gekissebis tussen CD&V en N-VA (foto: archief familie Verheggen).