Op zaterdag 6 oktober 1838 - deze maand 175 jaar geleden - krijste in het Wannegemse gezin Gabriels-Moerman een derde kind in vijf jaar tijd zijn eerste kreten. De dreumes kreeg de voornaam Henri. De volgende zeventien jaren zou de ooievaar nog zes broertjes en zusjes brengen. Vader Leopold verdiende de kost als metsersbaas. Moeder Rosalie kluste bij als naaister en kwam handen te kort bij de opvoeding van de negen kinderen. Met zoon Henri had ze gelukkig weinig werk. Het ventje sprong gedienstig bij in het huishouden, at gedwee zijn boterhammen op, vloekte niet en sprak niet tegen. Kortom ne bijou van een kind.
Ook in de dorpsschool gaf hij blijk van inzet en schranderheid. Vrij vlug werd duidelijk dat de knaap voorbestemd was voor meer; hij zou 'doorleren'. Met de boekentas in de hand trok hij vanaf 1852 op naar het O.L.Vrouwcollege te Oudenaarde, waar hij een feilloos parcours aflegde. Hij volgde er de richting Latijn-Grieks en was ieder jaar de primus van zijn klas. De lessen te Oudenaarde hardden hem. Van schoolbusvervoer was geen sprake. Fietsen langs de kasseiweg was ook geen optie, simpelweg omdat de vélo nog niet was uitgevonden. Dagelijks stapte Henri dus de zeven km op en af. Tijdrovend, vermoeiend, maar karaktervormend. Pas in zijn retoricajaar werd hij intern.
Henri's toekomst lag in het apostolaat. In 1857 trad hij binnen in het seminarie te Gent. Vier jaar later werd hij door de Gentse bisschop Delebecque (1798-1864) - een goede kennis overigens van baron Adolphe della Faille (zie de Kroniek van juli-augustus 2013) - tot priester gewijd. Van Gent ging het vervolgens naar de universiteit van Leuven. In 1864 behaalde hij er het diploma licentiaat in de theologie (nu: master in de godgeleerdheid en de godsdienstwetenschappen).
Het midden van de negentiende eeuw was rampzalig: misoogsten, epidemieën en exuberante sterftecijfers. Duizenden Vlamingen weken uit naar het noorden van Frankrijk, naar de Verenigde Staten en naar Canada. Dit fenomeen trof niet enkel onze contreien; een massale emigratie kwam van Europa op gang naar het nieuwe continent. Onder de émigrés waren vele katholieken: 710.000 Ieren, 150.000 Duitsers, 64.000 Fransen. In Amerika ontstond een hemelgroot tekort aan katholieke priesters om de talloze gelukzoekers op te vangen en op het rechte pad te houden. In 1864 kwam de bisschop van New York ronselen in Europa. Bij zijn confrater Delebecque te Gent kon hij vier verse krachten losweken. De pas afgestudeerde Henri was één van hen. De bedoeling was dat ze in de stad Troy (staat New York) een opleidingscentrum voor katholieke priesters zouden oprichten en uitbouwen. Twee dagen na Henri's afvaart naar de States stierf bisschop Delebecque. Hoe anders zou het leven van Henri Gabriels eruit hebben gezien, als de bisschop enige dagen vroeger was overleden.
Zeven jaar later was the kid from Wannegem al bestuurder van het St. Joseph's Seminary te Troy, waar hij aan de toekomstige priesters dogmatiek en kerkgeschiedenis onderwees. Hij stond er bekend om zijn ernst, zijn voorzichtige, maar duidelijk verwoorde standpunten en zijn conservatisme. Naast Wannegems sprak hij vloeiend Engels, Frans, Duits, Spaans, Italiaans, Grieks, Latijn en een mondvol Hebreeuws en Sanskriet. Zijn verdiensten bleven in België niet onopgemerkt; in 1882 werd hem door de universiteit van Leuven de titel verleend van Doctor Honoris Causa in de theologie.
Op 16 december 1891 werd Henri door Paus Leo XIII (1810-1903) tot bisschop benoemd van het episcopaat Ogdensburg (staat New York, aan de St.Laurensrivier die er de grens met Canada vormt). Voor zijn bisschoppelijk wapenschild koos hij de leuze 'In virtute Dei - In de kracht van God'. Het wapenschild kan u bewonderen in één van de twee schitterende glasramen die hij schonk aan de kerk van zijn geboortedorp. Het bevat twee merkwaardige symbolen. Bovenaan het Lam Gods op een boek; een figuratie meer dan waarschijnlijk ontleend aan een muurschildering in het hoogkoor van de Sint-Machutuskerk, medio de jaren tachtig helaas overschilderd. Eronder de arm van de engel Gabriël met lelies in de hand, een verwijzing naar de boodschap van de aartsengel aan Maria dat ze moeder zal worden, maar tezelfdertijd een knipoog naar zijn familienaam.
Tijdens zijn episcopaat bouwde Gabriels zijn bisdom uit en dat mag vrij letterlijk worden genomen. Als zoon van een metser was Henri met een baksteen in de maag geboren. Hij liet kerken, scholen, hospitalen en sanatoria optrekken. Op negen jaar tijd rezen in zijn bisdom achttien nieuwe kerken uit de grond, werden vijfentwintig extra priesters ingezet en nam het aantal katholiek praktiserenden met 9.000 toe, van 70.000 naar 79.000 op een totale bevolking van 302.000.
Het kind van Wannegem was een man van de wereld geworden. Henri Gabriels ging om met de groten der aarde. Hij onderhield een amicale correspondentie met the President of the United States Theodore 'Teddy' Roosevelt, dineerde bij zijn onderscheiding als Officier in de Leopoldsorde copieus met Koning Leopold II (1904) en ging meerdere keren op visite bij de pauzen Leo XIII (1900) en Pius X (1903, 1906, 1909 en 1914). Ook in het kasteel van Wannegem-Lede was hij bij senator en burgemeester Jean-Baptiste de Ghellinck d' Elseghem XIII een gevierde gast (1912).
Zijn heimat vergat hij nooit. Meerdere keren bezocht hij zijn familie in zijn geboortedorp. In de zomer van 1920 verbleef hij er voor de laatste keer. Henri sukkelde dan al een tijd met zijn gezondheid. Het jaar daarna ging het voorgoed bergaf. Op 13 april 1921 overleed hij in het bisschopshuis te Ogdensburg. Bij de uitvaartmis hield de Amerikaanse aartsbisschop Hayes een lijkrede van maar liefst 16 bladzijden. Hieruit volgend citaat: "Sinds zijn aantreden en oprichting van het seminarie van Troy kwamen meer dan 700 priesters hier afgestudeerd buiten, werden 60 kerken gebouwd in het bisdom, 90 priesters kwamen er bij, het aantal scholen verdubbelde in aantal en de katholieke bevolking steeg van 65.000 tot 100.000". De godsvruchtige daadkracht van Wannegemnaar Gabriels was niet vergeefs geweest.
- DHONDT Nestor, Wannegem-Lede zendt zijn zonen uit. Van gewone dorpsjongen tot bisschop in de States: Henri Gabriels (1838-1921), Jaarboek 2006, p. 202-212.
- Deze website, Krasse Kruishoutemnaren, Henri Gabriëls.
- Deze website, Kruishoutemse Curiosa, De brandramen van bisschop Gabriëls (Sint-Machutuskerk Wannegem).