Vandaag is het Wereld Anti-Tabaksdag die volledig in het teken staat van het verminderen van het gebruik van tabak.
Toen Christoffel Columbus tijdens zijn ontdekkingsreizen in contact kwam met tabak rokende indianen, had hij geen flauw idee welke impact die ontmoeting zou hebben voor de Oude Wereld. Omstreeks het einde van de 16de of het begin van de 17de eeuw was de tabaksplant algemeen verspreid in Europa. In Vlaanderen doet tabak als genotsmiddel al heel vroeg in de 17de eeuw zijn intrede.
Detail ‘Rokers in een herberg’. David Teniers de Jongere. 1610-1690. Prado, Madrid.
Het roken van tabak werd in het begin aanzien als een barbaars middel dat vooral door soldaten, zeelieden en gezelschap van verdacht allooi als genotsmiddel werd gebruikt. Ook de kerk was tegen, want tabak kwam oorspronkelijk van een heidens volk. Paus Urbanus VII dreigde in 1590 iedereen die ook maar durfde tabak te roken, te pruimen of te snuiven in de kerk te excommuniceren. Zijn dreiging had echter weinig impact, want zijn pontificaat duurde amper twaalf dagen. Officieel overleed hij aan malaria of was er toen al een tabakslobby?
Niks kon echter de opgang van tabak tegenhouden. Dat tabak ongezond is, was op dat moment nog niet geweten. Het bezorgde mensen gelukzalige momenten in hun veelal armoedige en ellendige bestaan. Tabak werd aanzien als een godsgeschenk. Er werd gerookt, gepruimd en gesnoven rond het haardvuur, op het veld of om het even wanneer mensen er behoefte aan hadden.
Wegens de overijverige Gentse bisschop Antonius Triest weten we dat omstreeks 1627 tabak al goed in onze streken was ingeburgerd. In een van zijn visitatieverslagen van Kruishoutem schrijft hij dat ‘onderpastoor Johannes Frutier onbeschoft, vechtlustig en verslaafd is aan brandewijn en tabak die hij beknabbelde’
Tabak werd vooral gerookt in speciaal hiervoor vervaardigde kleipijpen welke gemaakt werden uit pijpaarde of pijpklei. Pijprokers klemden de kleipijp tussen de tanden waardoor er na verloop van tijd een boogvormige uitsparing langs de onder- en bovenkant van de tanden zichtbaar werd. Tijdens de opgraving van het oude kerkhof n.a.v. de verfraaiingswerken van het centrum van Kruishoutem in 2020, werden verschillende skeletten geborgen waar op het gebit sporen van pijproken zichtbaar waren.
Bronnen:
- Aan de voet van de Eligiuskerk. Archeologisch onderzoek van een marktterrein, een herberg en een kerkhof in Kruishoutem. VUhbs archeologie, Amsterdam.
- Onderzoeksrapport: ‘t Bruyne Kruyd. Het erfgoed van de tabaksnijverheid in Vlaanderen (ca. 1850 - ca. 1970).
- https://www.onroerenderfgoed.be/publicaties/onderzoeksrapport-t-bruyne-kruyd-het-erfgoed-van-de-tabaksnijverheid-vlaanderen-ca-1850/
- Castelain Rik. De pastors en het kerkpersoneel in Kruishoutem en omgeving. (17de eeuw). In: jaarboek Hultheim 2023.